Aydınlatma Ölçümü/ Işık Ölçümü; çalışma ortamları (fabrikalar, limanlar, hastaneler) iç ve dış ortamlarda olmak üzere ışık şiddetinin uygunluğunun tespiti için yapılan bir testtir.
İşyerlerinin aydınlatılması, işletmenin faaliyet alanına ve yapılan işe uygun olarak doğru belirlenmesi gerekir.Çalışmakta olan işletmelerin, aydınlık ölçümleri periyodik olarak kontrol edilmelidir.
-
Aydınlatmanın en önemli görevi işin iyi görülüp yapılabilmesidir.
- Çalışanların sağlığının korunması için gerekli uygun fiziksel koşulların başında “aydınlatma” gelmektedir.
-
Yetersiz ve uygun olmayan aydınlatma iş verimini etkilemekte, yorgunluğa neden olmakta ve en önemlisi iş kazası olasılığını artırmaktadır.
İşyerleri için aydınlık ölçümü; ışığın gözü rahatsız etmeyen bir konfora sahip, standart değerleri sağlayan ve dengeli dağılımı gereklidir. Çalışılan plan veya projenin yanına masa lambası konulması gibi doğru noktalara ışık odaklaması uygulanmalıdır. Düşük kontrastlı ışık kullanarak çalışanların performansını düşürmemek gerekmektedir. Işığın yansımaları doğru kullanılmalı tavandan, duvardan, yerden veya masalardan ne kadar ışık yansıtılacağı iyi hesaplanmalıdır. İşyerlerinde aydınlatma için kullanılan ışık göz kamaştırmamalı, doğru renk ve ton seçilmeli, floresanda olduğu gibi kırpma olmamalıdır. Toplam aydınlatma hesabı yapılırken gün ışığı da dikkate alınmalıdır.
Aydınlatma tipleri doğrudan ve dolaylı olarak ikiye ayrılmaktadır. Doğrudan aydınlatma bir yüzeyin bir kaynaktan düz bir hat üzerinde gelen ışık ısınları ile aydınlatılmasıdır. Dolaylı aydınlatmada dağınık ışık oluşmakta ve gölgeler oluşmamaktadır. Genelde yüksek aydınlatma şiddeti yaratarak kamaşma riskini en aza indirir ancak ofislerdeki parlak duvar ve tavanlar ekranlar yüzeyinde yansımaya neden olarak “rölatif” kamaşma oluşturabilir. Aydınlatmada ışığın yansıması da önemlidir. Renkler yansıma düzeyinin belirlenmesinde önemli rol oynar.
- Beyaz %75 ve daha fazlasını
- Açık renkler %50-75 arası (azalan soguk renkler)
- Orta renkler % 20-50 arası (parlak sıcak renkler)
- Koyu renkler %20 veya daha az miktarda ışığı yansıtırlar.
Aydınlatma şiddeti ve işyerindeki dağılımının çalışanın görsel bir işi ne kadar hızlı, güvenlive rahat algılayıp gerçekleştirdiğinde büyük bir etkisi vardır. Aydınlatma şiddeti arttıkçayapılan işin ince detaylarının fark edilmesi o kadar kolay olmaktadır. Bu konuda yapılan çalışmalar, yüksek aydınlatma şiddetinin konsantrasyon ve motivasyonunun artmasına vebunun çalışanın performansının %50 oranında artmasına sebep olduğunu göstermektedir.
Çalışanın hata yapma oranı azaldığı için, yüksek aydınlatma şiddeti olan işyerlerinde işkazaları da azalmaktadır. İş kazalarının büyük bir oranı aydınlatma şiddetinin 200 lüks den azolduğu işyerlerinde gerçekleşmektedir. Yapılan araştırmalarda aydınlatma ölçümünün iyileştirilmesi sonucu; tersaneler, döküm sanayi, büyük montaj hatları ve atölyelerde iş kazarlarında büyük azalma gözlenmiştir.
İşyerlerinde aydınlatmanın uygun bir şekilde sağlanıp sağlanmadığının belirlenmesi için aşağıdaki parametreler göz önüne alınmalıdır;
• Çalışma alanındaki aydınlatma şiddeti seviyesi,
• Çalışma alanında bulunan parlak yüzeylerin dağılımı,
• İş ekipmanlarının ve çalışan nesnelerin büyüklüğü,
• İşyeri ortamında bulunan nesnelerden ışığın ne kadar yansıdığı,
• İşyerindeki nesneler ve çevresindeki alan/arka plan arasındaki kontrast oranı,
• Çalışma ortamında görülmesi gereken nesnelerin ne kadar zamanda fark edildiği,
• Çalışanın yaşı.
Çalışanın yaşı uygun aydınlatma şiddeti seviyesinin belirlenmesinde önemli bir parametredir.
Standartlarda bahsedilen değerler genç çalışanlar üzerinden belirlenmiştir.
Buna göre 20-25 yaş arasındaki çalışanın ihtiyaç duyduğu aydınlatma şiddeti çarpanını 1 kabul edersek;
40-50 yaş için 1,2
51-65 yaş için 1,6
65 yaş üzeri için 2,7 kabul edilir. Örneğin yapılan işe göre standartta verilen aydınlatma şiddeti 200 lüks ise bu değer 40-50 yaş arası çalışanlar söz konusu olduğunda 240 lüks olmalıdır.
• Çalışma alanında bulunan parlak yüzeylerin dağılımı,
• İş ekipmanlarının ve çalışan nesnelerin büyüklüğü,
• İşyeri ortamında bulunan nesnelerden ışığın ne kadar yansıdığı,
• İşyerindeki nesneler ve çevresindeki alan/arka plan arasındaki kontrast oranı,
• Çalışma ortamında görülmesi gereken nesnelerin ne kadar zamanda fark edildiği,
• Çalışanın yaşı.
Çalışanın yaşı uygun aydınlatma şiddeti seviyesinin belirlenmesinde önemli bir parametredir.
Standartlarda bahsedilen değerler genç çalışanlar üzerinden belirlenmiştir.
Buna göre 20-25 yaş arasındaki çalışanın ihtiyaç duyduğu aydınlatma şiddeti çarpanını 1 kabul edersek;
40-50 yaş için 1,2
51-65 yaş için 1,6
65 yaş üzeri için 2,7 kabul edilir. Örneğin yapılan işe göre standartta verilen aydınlatma şiddeti 200 lüks ise bu değer 40-50 yaş arası çalışanlar söz konusu olduğunda 240 lüks olmalıdır.
Aydınlatma Kriterleri
Aydınlatma Şiddeti (Illuminance): Bir yüzeye düşen ışık miktarına aydınlatma şiddeti denir. Aydınlatma şiddetinin birimi lükstür.
1 lüks = 1 lümen/ m2(lümen lüminesans akı birimidir)
Aydınlatma şiddeti açık havada gündüzleri 2.000-100.000 lüks arasında, geceleri ise 50-500 lüks arasında değişmektedir.
TS EN 12464 nolu “Işık ve Işıklandırma - İş Mahallerinin Aydınlatılması - Bölüm 1: Kapalı
Alandaki İş Mahalleri” standarttında belirtilen işyerlerindeki bazı alanlarda ve işlerde gerekli aydınlatma şiddeti değerleri aşağıdaki verilmektedir. İşyerlerinde bazı alanlarda ve işlerde gerekli aydınlatma şiddeti değerleri
Aydınlatma Şiddeti
Koridorlar ve depolama alanları 100 lüks
Ofis çalışmaları 500 lüks
Yüzey hazırlama ve boyama 750 lüks
Montaj, kalite kontrol ve renk kontrolü 1000 lüks
Lüminesans: Lüminesans bir yüzey tarafından yansıyan ya da emilen ışık miktarıdır.
Birimi Kandela (cd) / m2’dir.
Duvarlar, mobilya ve diğer nesnelerde görünen ışık bu yüzeylerin yansıtma ve absorbe etme özelliğine bağlıdır.
Yansıtma oranı (Reflectance): Farklı yüzeyler gelen ışığı farklı büyüklülerde absorbe eder. Koyu renk bir yüzey açık renk bir yüzeye göre daha fazla ışık absorbe eder, yani daha az ışık yansıtır. Yansıtma oranı yansıyan ışığın gelen ışığa oranıdır. Aydınlık şiddeti ve lüminesans değerleri ile yansıtma oranı hesaplanabilir.
Yansıtma oranı (%)= (Lüminesans/Aydınlatma Şiddeti)* п * 100
Aydınlanma dağılımında etkili olan yüzeylerin yansıma oranları ve sınır değerler; TS EN 12464-1 (Kapalı çalışma alanları)
TS EN 12464-2 (Bina dışı iş yerleri) nolu standartta verilmiştir.
Açık Alan Aydınlatma Ölçümleri
1- Şantiye İnşaat Sahalarının Aydınlatması
2- Açık Alan (Park Bahçe) Aydınlatma Ölçümü
3- Havaalanı Pisti Aydınlatması, Liman İşletmesi Aydınlatma Ölçümü
Havaalanı Pist Aydınlatma standartları, Hava alanı pistinde kullanılan malzemeler, kimyasal ve fiziksel özellikleri, ilgili kuruluşların yaklaşımı, yedekli aydınlatma tekniği, acil aydınlatma uygulamaları, enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türü ölçümü
Liman , İskele, Rıhtım, Tersaneler için aydınlatma ölçümünde kritik noktaların belirlenmesi;
Rıhtım ve kanal ve limanlarda bekleme alanı,
Boşaltma iskeleleri ve yayalar için özel geçit
Kilit kontrolü ve balast alanları
Kargo taşıma, yükleme ve boşaltma
Yolcu limanları ve alanları
Halat, boru ve hortum bağlama
Tehlikeli araç ve yürüme yolları
3- Havaalanı Pisti Aydınlatması, Liman İşletmesi Aydınlatma Ölçümü
Havaalanı Pist Aydınlatma standartları, Hava alanı pistinde kullanılan malzemeler, kimyasal ve fiziksel özellikleri, ilgili kuruluşların yaklaşımı, yedekli aydınlatma tekniği, acil aydınlatma uygulamaları, enerji koruma ve güvenlik uygulamaları, çalışma ortamına ve standartlarına uygun aydınlatma türü ölçümü
Liman , İskele, Rıhtım, Tersaneler için aydınlatma ölçümünde kritik noktaların belirlenmesi;
Rıhtım ve kanal ve limanlarda bekleme alanı,
Boşaltma iskeleleri ve yayalar için özel geçit
Kilit kontrolü ve balast alanları
Kargo taşıma, yükleme ve boşaltma
Yolcu limanları ve alanları
Halat, boru ve hortum bağlama
Tehlikeli araç ve yürüme yolları